We leven in een kleurrijke Nederlandse samenleving. Deze kleurrijkheid vormt de grootste persoonlijke en politieke uitdaging van onze tijd. Daarbij horen letterlijk on-gekende kansen, mogelijkheden en valkuilen. Welk maatschappijbeeld hanteren we: het multiculturele?

Stap 1: Drie parels.
Een Marokkaanse imam (islamitische geestelijk leider) nodigt mij in 1985 in Heerenveen uit om in dialoog te spreken over ons geloof. Deze uitnodiging spreekt mij aan. Dialoog betekent namelijk tweespraak, wat inhoudt dat je met een open houding naar elkaar luistert. Niet om je eigen gelijk te bewijzen, maar om al luisterend en vragend proberen te begrijpen wat de ander bedoelt. De dialoog is in de toen nog Turks-Marokkaanse moskee. Het voelt wel spannend en al fietsend bid ik om rust in mijn gevoel en om de goede woorden te kunnen vinden.
In de gebedsruimte zitten de imam en ik tegenover elkaar op de grond. Voor ons ligt op een lage lessenaar ons heilige boek: de Koran en de Bijbel. De islamitische mannen en ook veel vrouwen zitten om ons heen. De Imam en ik wensen elkaar Gods vrede toe en beginnen heel rustig vragen aan elkaar te stellen.

Veel herkennen we, verhalen en namen in Bijbel en Koran. Wanneer we echter over Jezus spreken merken we onze verschillen. Ongemerkt gaan we nadrukkelijker spreken. We wijzen in de Bijbel en Koran nadrukkelijk teksten aan om ons gelijk aan te tonen. 'Kijk dan, lees dan', waarbij we elkaar zeer dringend, haast dwingend aankijken. Dan richt een ouder moslim zich op en zegt: 'Stop, jullie bekvechten, zo maken jullie je geloof te schande. Jullie luisteren niet meer naar elkaar, maar zijn bezig met de strijd van je eigen gelijk'.
Beschaamd merken we wat er gebeurt. Beiden zijn we volledig in de valkuil van het eigen gelijk gevallen. We voelen ons opgelaten en ongemakkelijk. ‘Kom, we drinken thee’, nodigt de oude man uit. Tijdens de thee komen vrouwen en mannen naar ons toe en zeggen: ‘We leren echt heel veel’. En met een glimlach in de ogen: ‘Het was ons ook overkomen, zeker weten.’ Wanneer na de thee dezelfde oudere man ons hartelijk uitnodigt om het nog een keer te proberen, hebben we onze les geleerd en voeren echt dialoog.

Terugkijkend op de dialoog, ontdek ik dat drie parels zichtbaar zijn geworden:
* de eerste parel: het verschil tussen één en het eens zijn.
Daarvoor is de keuze nodig om te ander te willen begrijpen. Een oprechte tweespraak is niet mogelijk wanneer je het geloof van de ander minder vindt dan dat van jezelf, bij dialoog hoort een basisgevoel van gelijkwaardigheid. Dialoog kan niet wanneer je diep van binnen het beter denkt te weten dan de ander. De belangrijkste vraag in dialoog is: 'Begrijp jij wat ik bedoel?' Een valkuit is de vraag: ‘Ben je het met me eens?’
* de tweede parel: het verschil tussen getuigen en overtuigen.
Herhaaldelijk merken we dat we op dezelfde manier over God spreken en verschillend over Jezus. Over mijn geloof kan en mag ik vertellen, oftewel getuigen. Maar het is niet aan mij om koste wat koste de ander te willen overtuigen. Want ik wil ook niet door de moslim worden overtuigd, ik ben en blijf christen.
* de derde parel: het verschil tussen onderscheid en scheiding.
Het onderscheid mag nooit scheiding tussen mensen en groepen mensen teweeg brengen. . We ontdekken dus gemeenschappelijke en verschillende opvattingen. Een belangrijke uitdaging is of je zó over je eigen geloof en cultuur kunt spreken, dat het onderscheid niet tot scheiding en conflict leidt.

Stap 2: Kwartet voor Dialoog
Wie het Kwartet voor Dialoog.in praktijk brengt, ontdekt de positieve kansen die belangrijk zijn voor de ander en voor jezelf.

1. Probeer de ander te begrijpen zoals zij of hij begrepen wil worden. Dat vraagt van ieder, om niet eerst naar de eigen beeldvorming en voor-oordelen te luisteren, maar enkel goed naar de ander te luisteren. Het wil niet zeggen dat je het in alles met de nader eens bent, maar dat je de ander in haar en zijn recht laat.
2. Vergelijk niet het eigen ideaal met de werkelijkheid van de ander. Christenen En Joden zeggen wel eens dat hun godsdienst vrede zoekt en de Islam een godsdienst van geweld en oorlog is. De Islam is een godsdienst van vrede, van Salaam. Omgekeerd kent ook het Christen- en jodendom geschiedenissen van geweld.
   Dus: of idealen vergelijken met idealen, of werkelijkheid vergelijken met werkelijkheid.
3. Probeer aandacht te geven aan het beste in de godsdienst van de ander en niet alleen aan de minder aantrekkelijke punten van de ander. Leg dat eerst aan elkaar uit.
4. Je mag wel kritische vragen stellen, maar wees dan ook bereid tot zelfkritiek. Stel open vragen en geen vragen waar het eigen oordeel al in door klinkt. Zie vragen en kritiek niet als aanval, maar als welgemeende belangstelling.

STAP 3: Fundamenten van onze kleurrijke multiculturele samenleving:
Onze Democratie is geworteld in de uitgangspunten van de Mensenrechten = 3 x V: Veiligheid, Veelkleurigheid en Verantwoordelijkheid.

Veiligheid: daarbij hoort de waarde respect en het afwijzen van openbare minachting en openbare belediging. Dus niet enkel zeggen wat je denkt. Het recht op vrije meningsuiting', hoe fundamenteel ook, mag nooit een op zich staande ideologie worden. Dan kan het verworden tot het recht op ongelegitimeerde belediging en minachting. Dat kan onze democratie met haar mensenrechten gewoon niet tolereren

Veelkleurigheid: Welk democratisch maatschappijbeeld hanteren we? Het multiculturele? Want dat zijn we door de geschiedenis heen geworden: een multiculturele democratie, geworteld in de uitgangspunten van de mensenrechten. Ook in een tolerant land hebben mensen tijd nodig om dit te accepteren en positieve mogelijkheden te herkennen om er samen werk van te kunnen maken. Wanneer we dit niet beseffen hollen we de positieve betekenis van tolerantie uit en laten het begrip ontploffen.

Verantwoordelijkheid: In die multiculturele samenleving leven mensen vanuit vele en verschillende levensovertuigingen en culturen. Daarin liggen veel positieve kansen voor de samenleving. Levensbeschouwing is dan niet het doel , maar het middel om het doel gezamenlijk te dragen. Mensen laten zich namelijk activeren op grond van hoe zij het leven beschouwen.

Appèl: Denk aan je eigen geschiedenis
De Vrouwenemancipatie heb ik heel bewust meegemaakt. Het opboksen tegen weerstand end e vooroordelen, het moeizaam bevechten van een eigen plek, zie ik terug bij moslima’s , jodinnen en hindoestaanse vrouwen van nu. Als moslimse, joodse en hindoestaanse meiden de taal van hun Heilige Boek willen leren, Arabisch, Hebreeuws en Sanscriet, ids dat een teken van emancipatie. Zelf lezen wat er in de oude teksten staat. Daar herken ik feilloos mezelf in van vroeger. Ik ken jonge moslimmeiden in jeansbroek met geverfde haarlokken die heel bewust de hoofddoek dicht om bun gezicht dragen en zeggen: ‘Ik zal zelf weten wat ik met mijn eigen versierselen doe’.

In vrijheid zelf nadenken.
En dan gaat het over de bedekking van de versierselen van vrouwen. Wat wordt precies in de Koran bedoeld met bedekking? Daar kunnen vrouwen heel verschillend over denken. Want niet alleen het geloof, maar ook wat je bent gewend en de plaatselijke cultuur spelen een belangrijke rol. Juist omdat het met je geloofsgedachten en je kwetsbare gevoel van ‘goed zijn’ heeft te maken, kun je niet zomaar zeggen: die heeft gelijk en die heeft ongelijk. Als vrouw hoor je in Nederland vrij hoort te zijn om daar zelf over na te denken. ‘En maakt het nu eigenlijk zoveel uit?’, vraagt een dicht geklede moslimse aan een open geklede vrouw. ‘Het gaat er toch vooral om hoe je mens bent. Of je eerlijk leeft en omkijkt naar anderen. Of je op een goede manier samen met elkaar leeft.’
Vreemd dat anderen zich zo druk kunnen maken over het bedekken van onze eigen versierselen.Het siert mensen wanneer ze een beetje respect hebben voor de principes van vrouwen, zo verschillend als we zijn.

De basis houding van Dialoog is: je openstellen voor het verhaal, de situatie van de ander en dit serieus nemen. Dit is een nieuw en vaak ook onwennig proces. Denken we in wij en zij, of komen we erachter dat wij zo gaandeweg gewoon een andere invulling heeft gekregen. Wij, dat is ene veelkleurig geheel van mensen geworden. Schaf af die verwarrende woorden autochtoon en allochtoon. Ze stigmatiseren en werken groepsdenken, wij tegenover zij, in de hand. Ik denk dat we allemaal moeten ‘integreren’ in deze nieuwe multiculturele werkelijkheid van onze samenleving. Tolerantie alleen is niet toereikend, de grenzen van acceptatie van dat multiculturele moeten worden verkend en verlegd. Alleen dan vouwen de on-gekende kansen en mogelijkheden zich open.

Daarom voor de praktijk van Dialoog:
3 parels, het Kwartet voor Dialoog en 3 x V

Zoek daarbij in onze Democratie die zich baseert op mensenrechten naar: Eenheid in het nodige
Vrijheid in het twijfelachtige
En in alles Respect en Liefde. (woorden uit 1600)
Want: De kleurrijke multiculturele samenleving is een samenleving van iedereen.