FRYSK – FROU – FRIJHEID

“De culturele waaier van Vrijheid en Dialoog.”
Over het spanningsveld van vrijheid voor vrouwen in Kleurrijk Fryslân en de grenzen van democratie en mensenrechten.

Drs. Corry Nicolay, predikant ynterreligieuze kommunikaasje, feministe en Ynterkultureel skriuwster.

We leven in een kleurrijke Nederlandse samenleving. Deze kleurrijkheid vormt de grootste persoonlijke en politieke uitdaging van onze tijd voor vrouwen en mannen. Daarbij horen ook in Friesland letterlijk on-gekende kansen, mogelijkheden en valkuilen.
Frysk-Frou-Frijheid: hoe gaan we om met geloof, levensbeschouwing en cultuur?
Welk maatschappijbeeld hanteren we: het multiculturele?

Eerst 3 ervaringen

1. Ik ben in de moskee en de imam glimlacht mij toe, maar geeft mij geen hand. Wat nu? Islamitische vrouwen kijken nieuwsgierig naar mijn reactie.
2. Haar donkere ogen kijken mij krachtig aan. Ze zegt: ‘ze mogen kritiek hebben op onze Hindoestaanse cultuur, maar ze moeten van mijn geloof afblijven.’
3. De Joodse vrouw haalt haar schouders even op en zucht: ‘ook in Nederland oordelen ze zo gemakkelijk over ons vrouwen, ze stellen haast nooit positieve open vragen.’ ‘Ze?’, vraag ik. ‘Ik bedoel, Nederlanders en ook mensen afkomstig uit Islamitische landen.’

En de Friese cultuur? Uit een rijke waaier van culturele afkomst reageren veel vrouwen op dezelfde manier: ‘Natuurlijk heb ik respect voor de Friese taal en cultuur, geldt datzelfde respect ook voor mijn cultuur? Juist hier in Friesland kunnen ze begrijpen hoe verweven je kunt zijn met je eigen cultuur. Ja toch?
Frysk-Frou-Frijheid: hoe gaan we om met geloof, levensbeschouwing en cultuur? Welk maatschappijbeeld hanteren we: het multiculturele?

Drie stappen:
* 3 Parels - * het Kwartet van Dialoog - * D + M = 3 x V .
* Ik kom uit bij een oproep voor nu en morgen, vanuit de geschiedenis.

Stap 1: Drie parels.
Een Marokkaanse imam nodigt mij in 1985 in Heerenveen uit om in dialoog te spreken over ons geloof. Hij geeft mij nu een hand. Een maand geleden gaf hij mij geen hand. (ervaring 1) Ik respecteer dat. Maar thuis krijg ik er best last van. Ik begrijp het, maar het voelt erg naar omdat het om mij als vrouw gaat. Ik ga naar hem toe en leg mijn gevoel aan hem uit. Hij denkt diep na. Twee weken later zien we elkaar weer en hij steekt zijn hand naar mij uit. Hij heeft het nagelezen in de Koran en er met een hoofdimam over gesproken. Hij heeft ontdekt: het gaat om cultuur en niet om geloof. Dus hij heeft nu vrouwen een hand. De imam bedankt me, want ik heb hem niet voor schut gezet, maar het eerlijk aan hem uitgelegd.
Daarom nodigt hij mij uit voor een dialoog. Deze uitnodiging spreekt mij aan. Dialoog betekent namelijk tweespraak, wat inhoudt dat je met een open houding naar elkaar luistert. Niet om je eigen gelijk te bewijzen, maar om al luisterend en vragend proberen te begrijpen wat de ander bedoelt. De dialoog is in de toen nog Turks-Marokkaanse moskee. Ik wil graag dat de vrouwen er ook bij zijn en dat vindt iedereen prima. Als het zo ver is, voelt het best wel spannend. In de gebedsruimte zitten de imam en ik tegenover elkaar op de grond. Voor ons ligt op een lage lessenaar ons heilige boek: de Koran en de Bijbel. De islamitische mannen en ook veel vrouwen zitten om ons heen. De vrouwen zitten achter de mannen. Waarom? Het komt door hun cultuur, ze voelen zich opgelaten met de ogen van de mannen in hun rug.

Veel herkennen we, verhalen en namen in Bijbel en Koran. Wanneer we echter over Jezus spreken merken we onze verschillen. Ongemerkt gaan we nadrukkelijker spreken. We wijzen in de Bijbel en Koran nadrukkelijk teksten aan om ons gelijk aan te tonen. 'Kijk dan, lees dan', waarbij we elkaar zeer dringend, haast dwingend aankijken. Dan richt een ouder moslim zich op en zegt: 'Stop, jullie bekvechten, zo maken jullie je geloof te schande. Jullie luisteren niet meer naar elkaar, maar zijn bezig met de strijd van je eigen gelijk'.
Beschaamd merken we wat er gebeurt. Beiden zijn we volledig in de valkuil van het eigen gelijk gevallen. We voelen ons opgelaten en ongemakkelijk. ‘Kom, we drinken thee’, nodigt de oude man uit. Tijdens de thee komen vrouwen en mannen naar ons toe en zeggen: ‘We leren echt heel veel’. En met een glimlach in de ogen: ‘Het was ons ook overkomen, zeker weten.’ Wanneer na de thee dezelfde oudere man ons hartelijk uitnodigt om het nog een keer te proberen, hebben we onze les geleerd en voeren echt dialoog.
Terugkijkend op de dialoog, ontdek ik dat drie parels zichtbaar zijn geworden:

* de eerste parel:
het verschil tussen één en het eens zijn.
Daarvoor is de keuze nodig om te ander te willen begrijpen. Een oprechte tweespraak is niet mogelijk wanneer je de cultuur en het geloof van de ander minder vindt dan van jezelf, bij dialoog hoort een basisgevoel van gelijkwaardigheid. Dialoog kan niet wanneer je diep van binnen het beter denkt te weten dan de ander. De belangrijkste vraag in dialoog is: 'Begrijp jij wat ik bedoel?' Een valkuil is de vraag: ‘Ben je het met me eens?’

* de tweede parel:
het verschil tussen getuigen en overtuigen.
Herhaaldelijk merken we dat we op dezelfde manier over God spreken en verschillend over Jezus. Over mijn levensovertuiging kan en mag ik vertellen, ervan getuigen. Maar het is niet aan mij om koste wat koste de ander te willen overtuigen. Want ik wil ook niet door een Oosterlinge, een Moslima, Hindoestaanse of Joodse worden overtuigd, ik ben en blijf een westers Christen.

* de derde parel:
het verschil tussen onderscheid en scheiding.
Het onderscheid mag nooit scheiding tussen mensen en groepen mensen teweeg brengen. . We ontdekken bij elkaar gemeenschappelijke en verschillende opvattingen. Een belangrijke uitdaging is of je zó over je eigen cultuur en levensovertuiging kunt spreken, dat het onderscheid niet tot scheiding en conflict leidt.

Stap 2: Kwartet voor Dialoog
Ervaring 2: Ze mogen kritiek hebben op onze Hindoestaanse cultuur, maar ze moeten van mijn geloof afblijven.
Wie het Kwartet voor Dialoog.in praktijk brengt, ontdekt de positieve kansen die belangrijk zijn voor de ander en voor jezelf.

1. Probeer de ander te begrijpen zoals zij of hij begrepen wil worden. ‘Ze mogen kritiek hebben op onze Hindoestaanse cultuur, maar ze moeten van mijn geloof afblijven.’ Het verschilt tussen cultuur en godsdienst is juist ook voor vrouwen erg belangrijk. Zie artikel Trouw 19 jan. jl. Veel culturen kennen een vastgelegde rol voor vrouwen, waarbij vruchtbaarheid, kuisheid/maagd zijn en moederschap centraal staan. Dus vaak zijn we het niet met elkaar eens, maar als zij zich helemaal niet begrepen voelt, ontstaat regressief gedrag. Daarom eerst begrijpen, de ander in haar waarde laten. Daardoor ontstaat de ruimte om open vragen aan elkaar te stellen.
2. Vergelijk niet het eigen ideaal met de werkelijkheid van de ander. Christenen en Joden zeggen wel eens dat hun godsdienst vrede zoekt en de Islam een godsdienst van geweld en oorlog is. Ook zijn vrouwen beter af in het Christelijke en Joodse geloof. Tja … De Islam is een godsdienst van vrede, van Salaam, maar er gebeuren ook geweld in naam van de Islam. Omgekeerd kent ook het Christen- en Jodendom geschiedenissen van geweld. Eerlijk is eerlijk. Dus: of idealen vergelijken met idealen, of werkelijkheid vergelijken met werkelijkheid.
3. Probeer aandacht te geven aan het beste in de cultuur/ godsdienst van de ander en van jezelf, niet alleen aan de negatieve punten van de ander. Leg dat eerst aan elkaar uit.
4. Je mag wel kritische vragen stellen, maar wees dan ook bereid tot zelfkritiek. Stel open vragen en geen vragen waar het eigen oordeel al in door klinkt. Zie vragen en kritiek niet als aanval, maar als welgemeende belangstelling.

Vanuit stap 1 en 2 kom ik bij onze samenleving van vandaag de dag, stap 3.

STAP 3: Fundamenten van onze kleurrijke multiculturele samenleving:
Onze Democratie is geworteld in de uitgangspunten van de Mensenrechten = D + M = 3 x V: Veiligheid, Veelkleurigheid en Verantwoordelijkheid.

Veiligheid: daarbij hoort de waarde respect en het afwijzen van openbare minachting en openbare belediging. Dus niet enkel zeggen wat je denkt. Het recht op vrije meningsuiting', hoe fundamenteel ook, mag nooit een op zich staande ideologie worden. Dan kan het verworden tot het recht op ongelegitimeerde belediging en minachting. Dat kan onze democratie met haar mensenrechten gewoon niet tolereren

Veelkleurigheid: Welk democratisch maatschappijbeeld hanteren we? Het multiculturele? Want dat zijn we door de geschiedenis heen geworden: een multiculturele democratie, geworteld in de uitgangspunten van de mensenrechten. Ook in een tolerant land hebben mensen tijd nodig om dit te accepteren en positieve mogelijkheden te herkennen om er samen werk van te kunnen maken. Wanneer we dit niet beseffen hollen we de positieve betekenis van tolerantie uit en laten het begrip ontploffen.

Verantwoordelijkheid: In die multiculturele samenleving leven mensen vanuit vele en verschillende levensovertuigingen en culturen. Daarin liggen veel positieve kansen voor de samenleving. Levensbeschouwing is dan niet het doel , maar het middel om het doel gezamenlijk te dragen. Mensen laten zich namelijk activeren op grond van hoe zij het leven beschouwen, hoe zij betekenis en waarde geven aan het leven.

Appèl: Denk aan je eigen geschiedenis
Ervaring 3: Ook in Nederland oordelen ze zo gemakkelijk over ons vrouwen, ze stellen haast nooit positieve open vragen. Ze maken alles tot geloof, terwijl de angel vaak in de cultuur ligt.

De Vrouwenemancipatie heb ik heel bewust meegemaakt. Het opboksen tegen weerstand end e vooroordelen, het moeizaam bevechten van een eigen plek, zie ik terug bij Moslima’s , Jodinnen, Hindoestaanse en andere vrouwen van nu. Als Moslimse, Joodse en Hndoestaanse meiden de taal van hun Heilige Boek willen leren, Arabisch, Hebreeuws en Sanscriet, is dat een teken van emancipatie. Zelf lezen wat er in de oude teksten staat. Daar herken ik feilloos mezelf in van vroeger. Ik ken jonge moslimmeiden in jeansbroek met geverfde haarlokken die heel bewust de hoofddoek dicht om bun gezicht dragen en provocerend zeggen: ‘Ik zal zelf weten wat ik met mijn eigen versierselen doe’.

In vrijheid zelf nadenken.
En dan gaat het over de bedekking van de versierselen van vrouwen. Wat wordt precies in de Koran bedoeld met bedekking? Daar kunnen vrouwen heel verschillend over denken. Want niet alleen het geloof, maar juist wat je bent gewend bent en genoom vindt, gewoontes en cultuur spelen een belangrijke rol. Juist omdat het met je geloofsgedachten en je kwetsbare gevoel van ‘goed zijn’ heeft te maken, kun je niet zomaar zeggen: die heeft gelijk en die heeft ongelijk.

Als vrouw hoor je in Nederland vrij hoort te zijn om daar zelf over na te denken. Het siert vrouwen en mannen, wanneer ze eerst respect hebben voor de principes van vrouwen, zo verschillend als we zijn. Respect, ook al zijn we het niet met elkaar eens.

De basis houding van Dialoog is:
je openstellen voor het verhaal, de situatie van de ander en dit serieus nemen. Dit is een nieuw en een vaak ook onwennig proces. Denken we in wij en zij, of komen we erachter dat wij zo gaandeweg gewoon een andere invulling heeft gekregen. Wij, dat is een veelkleurig geheel van mensen geworden. Schaf af die verwarrende woorden autochtoon en allochtoon. Ze stigmatiseren en werken groepsdenken, wij tegenover zij, in de hand. Ik denk dat we allemaal moeten ‘integreren’ in deze nieuwe multiculturele werkelijkheid van onze samenleving. Tolerantie alleen is niet toereikend, de grenzen van acceptatie van dat multiculturele moeten worden verkend en verlegd.
Alleen dan vouwen kansen en mogelijkheden zich voor vrouwen en mannen open.

Daarom voor de praktijk van Dialoog: 3 parels, het Kwartet voor Dialoog en D + M = 3 x V

Zoek daarbij in onze Democratie die zich baseert op Mensenrechten naar:
Eenheid in het nodige
Vrijheid in het twijfelachtige
En in alles Respect en Liefde.
(woorden uit 1600)

Want: De kleurrijke multiculturele samenleving is een samenleving van iedereen.