Onze democratie is geworteld in de uitgangspunten van de Mensenrechten. Daardoor baseert onze wetgeving zich op de waarde van respect en het afwijzen van openbare minachting en openbare belediging. Dit betekent dat je wel alles mag denken maar niet altijd alles kunt zeggen. Het recht op vrije meningsuiting', hoe fundamenteel ook, mag nooit een op zich staande ideologie worden. Dan kan het verworden tot het recht op ongelegitimeerde belediging en minachting. Dat kan onze democratie met haar mensenrechten gewoon niet tolereren. Mede daarom vormt onze kleurrijke, multiculturele en multireligieuze samenleving een uitdaging voor al haar inwoners. Het is een uitdaging met positieve kansen en mogelijkheden.

Wie het Kwartet voor Dialoog in praktijk probeert te brengen, ontdekt het positieve wat belangrijk is voor de ander en voor jezelf.

1. Probeer de ander te begrijpen zoals zij of hij begrepen wil worden.
   Bijvoorbeeld, wat bedoelt een jonge vrouw als ze zegt: ‘Ze mogen kritiek hebben op onze Hindoestaanse cultuur, maar ze moeten van mijn geloof afblijven.’ Het verschilt tussen cultuur en godsdienst is juist ook voor vrouwen erg belangrijk. Zie artikel Trouw 19 jan. jl. Veel culturen kennen een vastgelegde rol voor vrouwen, waarbij vruchtbaarheid, kuisheid/maagd zijn en moederschap centraal staan. Dus vaak zijn we het niet met elkaar eens. Maar als zij of hij zich helemaal niet begrepen voelt, ontstaat regressief gedrag. Probeer daarom eerst de ander te begrijpen, zoals zij of hij het bedoelt en heb niet meteen een eigen oordeel klaar. Wie eerst probeert te begrijpen, laat de ander in haar en zijn waarde. Daardoor ontstaat de ruimte om vragen aan elkaar te stellen.

2. Vergelijk niet het eigen ideaal met de werkelijkheid van de ander.
   Christenen en Joden zeggen wel eens dat hun godsdienst vrede zoekt en de Islam een godsdienst van geweld en oorlog is. Ook zijn vrouwen beter af in het Christelijke en Joodse geloof. Tja … De Islam is een godsdienst van vrede, van Salaam, maar er gebeuren ook geweld in naam van de Islam. Omgekeerd kent ook het Christen- en Jodendom geschiedenissen van geweld. Eerlijk is eerlijk. Dus: of ideaal vergelijken met ideaal, of werkelijkheid vergelijken met werkelijkheid.

3. Probeer aandacht te geven aan het beste in de cultuur/ godsdienst van jezelf en van de ander.
   Merk dat je dit helemaal niet gewend bent en ervaar hoe mooid it eigenlijk is. Leg het begrijpelijk aan elkaar uit.

4. Je mag wel kritische vragen stellen, maar wees dan ook bereid tot zelfkritiek.
   Stel open vragen en geen vragen waar het eigen oordeel al in door klinkt. Dus niet: ‘Vind je het eigenlijk niet vreselijk om die doek om je hoofd te dragen?’ Maar wel: ‘Wat betekent het voor jou om een hoofddoek te dragen?’ Zie vragen en kritiek niet als aanval, maar als welgemeende belangstelling.

Regelmatig ‘speel’ ik dit kwartet met een jongeren- of volwassengroep waar ik een avond verzorg over onze kleurrijke samenleving en het omgaan met onze eigen geloofsbagage. Met plezier ‘spelen’ we het kwartet en verrast ontdekken de ‘spelers’ rijkdom het eigen geloof en dat van de ander.

Corry Nicolay is PKN predikant interreligieuze communicatie.